Gotycki kościółek

Ruiny zabytkowego kościółka z końca XV wieku, stan na 1999 r.

Ruiny gotyckiego kościoła przy ulicy Kościelnej w Starej Rumi pochodzą z końca XV wieku. Pierwsza wzmianka o starym kościele pochodzi z roku 1253, a to za sprawą nadania świątyni patrona Św. Stanisława. Historycy są zgodni, że istniał on już u schyłku XII wieku. Parafię w Rumi uważa się, obok Oksywia, Pucka, Strzelna i Żarnowca, za najstarszą w tej części Pomorza Gdańskiego. W tym czasie był to kościółek o konstrukcji drewnianej na kamiennym fundamencie. W końcu XV pochodzi również prezbiterium murowane z tzw. cegły dwupalcowej. W XVII wieku w dokumentach wymieniony jest pod wezwaniem Św. Mikołaja i Św. Krzyża, a u schyłku jego istnienia Św. Krzyża.
   Do dnia dzisiejszego przetrwały częściowo jego mury, które w latach 1994-95 zostały zabezpieczone pod nadzorem konserwatora zabytków. Jest to najstarszy zabytek w Rumi chroniony prawem.

Szkoła ewangelicka

Wygląd budynku w latach 90-tych XX wieku

Szkoła ewangelicka powstała pod koniec XIX wieku przy ulicy Świętopełka. W okresie, kiedy stara szkoła wiejska popadała w ruinę, przeniesiono do niej również dzieci katolickie. W tym czasie istniała jako szkoła symutana dla dzieci katolickich i ewangelickich. Nauczycielami byli organiści z kościoła katolickiego i ewangelickiego.
   W okresie strajku szkolnego w walce o szkołę polską, w listopadzie 1906 roku strajkowali również uczniowie z Rumi. Po wybudowaniu na miejscu starej szkoły pochodzącej jeszcze z roku 1819 nowej (obecnie Szkoła Podstawowa nr 1) uczyły się nadal dzieci ewangelickie. W roku szkolnym 1921/22 szkołę ewangelicką rozwiązano ze względu na małą liczbę dzieci. Do końca istnienia placówki oświetlały ją lampy naftowe. W późniejszym okresie budynek został przedłużony
   Obecnie budynek wykorzystywany jest do celów mieszkalnych.

Budynek gminy

Budynek byłego urzędu Gminy z lat 1934-39 przy ulicy Starowiejskiej

W pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości urzędy państwowe często zmieniały siedziby. Tak działo się również na terenie Gminy Rumia. Jedną z nich był dom przy ulicy Starowiejskiej, obok wiekowego dębu. Rozpoczęto w nim urzędowanie w sierpniu 1934 roku, po zmianie podziału terytorialnego kraju, który likwidował pozostałości ustawodawcze zaboru. Na mocy tej ustawy wprowadzono nowy, już jednolity podział terytorialny na gromady, do których należała Rumia i Zagórze na czele z sołtysami Bietzkim i Klebbą oraz gminy zarządzanej przez wójta, któremu podlegali sołtysi.
   Przez cały okres funkcjonowania Urzędu Gminy Rumia do wybuchu II wojny światowej w roku 1939, wójtem był Hipolit Roszczynialski, a sekretarzem Zygmunt Milczewski.
   Obecnie dom ten spełnia rolę typowego budynku mieszkalnego.

Plebania ewangelicka

Budynek byłej plebani ewangelickiej przy ulicy Świętopełka w Starej Rumi, stan na 1996 rok

Budynek byłej plebanii ewangelickiej w Rumi wybudowany został w drugiej połowie XIX wieku przy skrzyżowaniu ulicy Świętopełka z nie istniejącą już alejką łączącą były kościół ewangelicki z jego cmentarzem.
   Jeszcze w okresie międzywojennym służyła jako dzienna siedziba księdza ewangelickiego przyjeżdżającego z Sopotu do Rumi w celu odprawienia mszy dla nielicznych wiernych, którzy pozostali na terenie tej parafii.
   Po wojnie budynek przeznaczono na cele mieszkalne. Od 1947 roku przejęły byłą plebanię siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstanek. Dobrze zarządzany rokuje dalsze jego przetrwanie. Szkoda, że w ostatnim okresie przebudowany zatracił swój pierwotny wygląd.

Dom przy ulicy Kościelnej

Dom przy ulicy Kościelnej, stan na rok 2008

Dom mieszkalny mieszczący się przy ulicy Kościelnej w Starej Rumi został wybudowany przy schyłku XIX wieku. Pierwotnie był to budynek parterowy z dachem dwuspadowym, typowym dla tamtego okresu. Już na początku XX wieku uległ on przebudowie otrzymując pierwsze piętro wymurowane w tzw. mur pruski. Do jego przebudowy wykorzystano również belki krokwiowe ze starego dachu. W fasadzie frontowej, między słupkami narożnymi otrzymał atykę, poziomy element ozdobny zasłaniający dach. Przez pewien okres w budynku tym mieściła się masarnia.
   Dzisiaj pod tynkiem na pierwszym piętrze kryje się w dalszym ciągu mur pruski. Z ozdobnego elementu architektonicznego wieńczącego część ściany frontowej, pozostały słupki narożne. Z tamtego okresu zachował się również łukowy kształt stolarki okiennej i drzwiowej.
   Jeden z nie licznych budynków Starej Rumi, który ma duże szansę na dalsze przetrwanie. W późniejszym okresie na parterze po lewej stronie mieści się sklep ogrodniczy.

Rzeka Rumi

Rzeka na terenie Starej Rumi, rok 2003

Rumina, Rumna, Zagórska Struga i Zagórzanka, to różne nazwy tej samej rzeki, na przestrzeni wieków, płynącej przez nasze miasto. Dolina, którą przepływa ukształtowana została w wyniku działania lądolodu skandynawskiego, a szczególnie jego wód roztopowych sprzed 14 - 15 tys. lat. Długość rzeki, która bierze początek z jeziora Marchowo pod Koleczkowem na wysokości około 150 m npm. wynosi około 25 km. Powierzchnia zlewni wód zajmuje około 112 km², a średni przepływ wody wynosi 0,6 m³ / s.
   W okresie od XIII do XVIII wieku rzekę nazywano Rumina, a następnie Rumna. Na początku XIX wieku określano ją jako Rumska Struga, a później Zagórska Struga. Tą ostatnią zmieniono na Zagórzankę, której potoczna nazwa przetrwała do dnia dzisiejszego.
   Pierwsze poważniejsze prace nad uregulowaniem jej koryta przeprowadzono w roku 1935, zatrudniając do tego 30 robotników.
   W minionych wiekach nad rzeką czynne były kuźnice (hamernie), tartaki i młyny wodne. Po nich, do dnia dzisiejszego pozostały już nieliczne ślady w postaci upustów, jednego stawu w Parku Starowiejskim i tam spiętrzających wodę.

Domek dróżnika i toromistrza

Domek toromistrza z roku 1870 przy dworcu PKP, stan na rok 1996

Kolej w Rumi pojawiła się w roku 1870. Wraz z nią budowano typowe obiekty zabezpieczające ruch na powstałej lini kolejowej ze Słupska do Gdańska.
   Do dzisiaj zachowały się już nieliczne obiekty pamiętające początki kolei z drugiej połowy XIX wieku. Do takich należy typowy domek dróżnika i toromistrza. Jeden z nich znajduje się na przeciwko dworca P.K.P. w Rumi.
   Mieszkali w nim także torowi pracownicy odpowiedzialni za stan torów na powierzonym im odcinku. Obecnie służy jako budynek mieszkalny dla pracowników P.K.P.

Stodoła pod strzechą

Stodoła z zabudowań gospodarczych, stan na rok 1995

Jeden z najstarszych budynków gospodarczych w Rumi znajdwał się w byłym gospodarstwie rolnym przy ulicy Gdańskiej nr 19. Budowla ta pochodzi ze schyłku XIX wieku. Po rozparcelowaniu resztówki ziemi folwarku pocysterskiego w Janowie stodołę tą wraz z pozostałymi budynkami i ziemią w roku 1914 kupiła rodzina Hoppów. Stodoła zbudowana została w mur tzw. pruski z tym, że w miejsce wypełnienia ceglanego użyto gliny wzmacniając ją siatką z wikliny. W późniejszym okresie ściany stodoły zostały obite deskami. Dach kryty strzechą zachował się do roku 1999. Ze względu na znaczne zużycie konstrukcji, los tej wiekowej budowli był już raczej przesądzony. Chociaż na koniec 1999 r. jej właściciele pokryli dach plastykowymi płytami falistymi, a konstrukcja drewniana przeszła bieżący remont, to w pierwszych latach XXI wieku została rozebrana.

Zapora na Szmelcie

Most z zaporą przy byłym kurorcie na Szmelcie, stan na 1996 rok

Do mało znanych urokliwych zakątków Zagórskiej Strugi na pewno należą okolice Szmelty. Korzystny układ terenu w tym miejscu i głęboko w korycie płynąca rzeka umożliwiły wybudowanie mostu w kształcie zapory.
   W początkiem XX wieku w okresie funkcjonowania kurortu, a później szkoły gospodarczej dla dziewcząt, w otwór mostu zakładano belki podnosząc poziom wody w rzece. Na utworzonym w ten sposób stawie w okresie letnim kuracjusze urządzali sobie przejażdżki łódkami. Obecnie most ten jest mocno zaniedbany i powoli popada w ruinę.

Boża męka

Boża Męka przy ulicy Kazimierskiej w Starej Rumi, stan na 2008 rok

Krzyże przydrożne zwane „Męką Pańską” lub „Bożą Męką” w dawnych wiekach ustawiane były na rozstajach dróg. W minionych czasach były to również miejsca, w których do konduktów pogrzebowych zdążających z przynależnych do parafii okolicznych wsi, dołączał proboszcz prowadząc go na pobliski cmentarz parafialny celem pochowania tam zmarłego. Ten ciekawy zabytkowy krzyż, jeden z kilku zachowanych w Rumi pochodzi z przełomu XIX i XX wieku. Znajduje się on przy skrzyżowaniu dróg Kazimierskiej i Wiązowej. Wystawiony został przez wieś Kazimierz w miejsce poprzedniego, którego ząb czasu naruszył wiekową strukturę drewna.
   Wykonana pod krzyżem opaska betonowa, na której wyryto rok 1938 oznacza jedynie datę zakupu tej posesji przez nowego właściciela.