Nastawnia przy Towarowej

Rumia, 03.VI.2008

Nastawnia wykonawcza służąca do utrzymania ruchu kolejowego w Rumi od strony Redy wybudowana została pod koniec roku 1952. Powstała ona w według dokumentacji niemieckiej w miejsce budki kolejowej, która w okresie przedwojennym spełniała w całości swoje zadanie. Budynek nastawni wykonawczej nawiązuje do przedwojennej architektury dla tego typu obiektów i jest obecnie jednym z piękniejszych na terenie kolejowym w Rumi. Nie bez powodu został skatalogowany przez konserwatora zabytków.
   Nastawnia posiada urządzenia elektryczno - mechaniczne obecnie rzadko już używane do obsługi rozjazdów torowych, w tym też pociągów dalekobieżnych. Również postępujący rozwój techniki w Polskich Kolejach Państwowych może w przyszłości zakończyć funkcjonowanie obecnej nastawni. Znając jednak gospodarność tej instytucji należy przypuszczać, że w dalszych latach będzie ona uzupełniać panoramę szlaku kolejowego w Rumi, zwłaszcza że nie wyklucza się pozostawienia jej jako obiektu zabytkowego.

Dom młynarza

Były dom młynarza w Starej Rumi, stan na rok 2008

Dom młynarza należący do młyna wodnego w Starej Rumi wybudowany został przez ówczesnego właściciela Kuhla. Budynek parterowy wykonany z czerwonej cegły z dachem dwuspadowym, ściętym w obu szczytach pokryty został dachówką. Powstał on w miejscu starszego domu mieszkalnego przy Placu Kaszubskim.
   Wchodził on w tamtym czasie skład kompleksu budynków należących do młyna. Do niedawna w szczycie budynku od strony zachodniej widniała jeszcze data wykonana z metalu 1909 rok oznaczająca powstanie tego obiektu.
   W roku 1937 przeszedł w ręce rodziny Klawikowskich i do dnia dzisiejszego należy do ich córki Jadwigi Jankowskiej. Solidnie wykonany, zachowany prawie w pierwotnym kształcie, rokuje dalsze przetrwanie.

Stodoła przy młynie Riebanta

Stara stodoła w zespole budynków młyńskich Riebanta,stan na rok 1996

Do starych obiektów wzdłuż Zagórskiej Strugi można zaliczyć stodołę usytuowaną przy nie istniejącym młynie wodnym Riebanta na Szmelcie, który ze względu na wiekową konstrukcję został rozebrany w 1983 roku. Powstała ona jeszcze u schyłku XIX wieku. Stodołę wybudowano na podmurówce, która pozwalała na szybsze przesuszanie płodów rolnych. W początkowym okresie dwuspadowy dach sięgający swoim spadkiem prawie fundamentów pokryty był strzechą, a następnie w późniejszym czasie dachówką.
   Ta urokliwa budowla pokryta patyną czasu chyli się ku upadkowi. Do dnia dzisiejszego zachowała się tylko jej północna część z widocznym z boku klepiskiem. Być może jest to kolejny stary obiekt, który wkrótce całkowicie zniknie z pejzażu Rumi.

Straż pożarna

Dawny młyn Kuhla, stan na rok 1995

W Starej Rumi do dnia dzisiejszego zachował się murowany budynek po starym młynie wodnym. Wybudowany został w roku 1871 w miejsce starego młyna drewnianego, który ze względu na zużycie i kompletną ruinę nie był czynny od wielu lat. Właścicielem młyna jak i należących do niego budynków był Kuhl.
   W okresie międzywojennym w miejsce koła wodnego zainstalowano turbinę elektryczną wytwarzającą prąd. Młyn w którym okoliczni rolnicy mielili zboże na mąkę, czynny był do lat sześćdziesiątych ubiegłego wieku.
   Pod koniec lat osiemdziesiątych stary młyn przeszedł remont adaptacyjny i przejęła go straż pożarna z Rumi.
   Po regulacji Zagórskiej Strugi i odsunięciu koryta rzeki od budynku, stary młyn zatracił pierwotny charakter. O istnieniu w przeszłości koła wodnego świadczy zachowany fragment muru kamiennego lewej dolnej części elewacji zachodniej.

Dworek pod Lipami

Dworek pod Lipami w Parku Starowiejskim, stan na rok 2007

Najstarszym i zarazem jedynym wyremontowanym obiektem zabytkowym w Rumi jest dom mieszkalny z drugiej połowy XVIII wieku zwany „dworkiem pod lipami”. Wybudowała go rodzina Hildebrantów, która pod koniec XVII wieku. weszła w posiadanie tych terenów wraz ze znajdującą się obok kuźnicą wodną. Kolejnym właścicielem w roku 1829 został Fredrich Krugier. Do drugiej wojny światowej obiekt często zmieniał swoich właścicieli. Ostatnim był Ryszard Kusch, który kupił go po roku 1920 wraz z działającym w tym czasie tartakiem wodnym. Po wojnie przejęła go Samopomoc Chłopska, a następnie PSS. Nie remontowany w tym okresie popadał w kompletną ruinę. Wyremontowany w latach 1995/6 przez Gminę Rumia, dzięki zaangażowaniu grupy ludzi z Bractwa Mestwina, stał się ozdobą miasta. Obecnie spełnia rolę kulturalną. W jego wnętrzach mieści się m.in. salka ekspozycyjno-historyczna obrazująca częściowo zarys dziejów Rumi.
   Jest to pierwszy i jak na razie jedyny przypadek w historii Rumi, gdzie nie rozebrano zniszczonej wiekiem zabytkowej budowli, tylko uratowano ją dla następnych pokoleń.
   Obiekt objęty ochroną przez konserwatora zabytków.

Meandry Zagórskiej Strugi w Rumi

Obecny widok opisanej rzeki

W poprzednich wiekach rzeka Zagórska Struga płynąc przez dawne Zagórze i Rumię tworzyła liczne meandry. Dziś trudno uwierzyć, że na krótkim odcinku od torów kolejowych do obecnej ulicy Dąbrowskiego na pasie szerokości ponad trzydziestu metrów było aż szesnaście zakoli. Taki tor rzeki naniesiony został na mapy geodezyjne z 1923 roku.
   W okresie zimowo-wiosennym wzdłuż toru rzecznego tworzyły się rozlewiska zatapiając grunty aż po dzisiejszą ulicę Morską. Warto dodać, że teren od rzeki do ulicy Piłsudskiego obfitował w margiel. W okresie międzywojennym margiel wywożono kolejką przemysłową, której wąski tor przebiegał w wolnym lewym przepuście rzeki pod linią kolejową. Umożliwiało to bezkolizyjnie dowiezienie urobiska przez ciągnące koleby konie do placu załadowczego stacji kolejowej w Rumi.
   Dziś Zagórska Struga płynie wartkim strumieniem w wąskim, uregulowanym korycie umocnionym po obu brzegach faszyną.

Stodoły przy Katowickiej

Fragment stodół z zabudowy folwarcznej, te na zdjęciu wybudowano już po jego rozparcelowaniu, stan na rok 1996

Stodoły stojące przy obecnej ulicy Katowickiej wybudowane zostały na terenie byłego folwarku w Janowie (Johannisdorf) przez rodzinę Żelewskich. Zakupili oni część ziemi folwarcznej z podziału jego resztówki. Obiekty te usytuowane były w północno-wschodniej części folwarku. Postawiono je w tym miejscu po spaleniu się na początku XX wieku starej zabudowy gospodarczej, która mieściła się po przeciwnej stronie dziedzińca. Sprawcami pożaru były dzieci, ktore podczas zabawy w niedzielne przedpołudnie zaprószyły ogień.
   W 1995 roku częściowo rozebrano jedną stodołę pod powstające przedłużenie ulicy Katowickiej w kierunku nowego kościoła.

Folwark w Janowie

Budynek administracyjny w byłym zespole folwarcznym, stan na rok 1996

Na początku XX w. rodzina Żelewskich zakupiła część gruntu z resztówki pocysterskiego folwarku w Janowie wraz z kilkoma budynkami. Między innymi budynek mieszkalny, w którym w czasie funkcjonowania folwarku mieściła się jego administracja. Ostatnim właścicielem rozpadającego się folwarku był niejaki Wenzel. W okresie końcowego jego istnienia przeważała hodowla owiec.
   Obecny wygląd domu mieszkalnego jest wynikiem przebudowy, jaka miała miejsce w późniejszym okresie. Dbałość obecnych właścicieli budynku na pewno przedłuży jego dalsze trwanie.

Budynek folwarku w Janowie

Były budynek gospodarczy należący do folwarku, stan na rok 1996 - rozebrany w roku 2002

Do zabudowań byłego folwarku w Janowie należał budynek gospodarczy pochodzący z pierwszej połowy XIX wieku.
   W początkowym okresie był on dwukrotnie dłuższy. Usytuowany był w południowej części folwarku zamykając od tej strony podwórze.
   Z lewej jego strony znajdowała się główna brama wjazdowa, do której prowadziła droga przez park folwarczny założony jeszcze w okresie zarządzania nim przez cystersów z Oliwy.
   W budynku tym po lewej stronie mieściły się pomieszczenia gospodarcze, w prawej części mieszkalne charakterystyczne dla czworaków folwarcznych z tamtego okresu.
   Dom od powstania do początku XXI wieku zachował się w kształcie nie zmienionym. Podczas rozbiórki konstrukcja dachu jak na tak długi żywot była w bardzo dobrym stanie. Niektóre elementy konstrukcji dachowej pochodziły jeszcze z wcześniejszego okresu, gdy istniał folwark cysterski.

Mały młyn w Zagórzu

Młyn Weinera przy ul. Batorego, stan na rok 1997

Prezentowany na zdjęciu obiekt był w okresie międzywojennym jednym z kilku czynnych młynów nad Zagórską Strugą. Wybudowany został w roku 1830. Przedostatnim właścicielem była rodzina Kupców, a ostatnim Weinerów. W początkowym okresie zatrudnionych nim było 2 pracowników.
   Była to najmniejsza tego typu budowla na terenie Rumi-Zagórze. W ostatnim okresie istnienia młyna kręciło się tylko koło do wstępnej obróbki ziarna na paszę dla trzody chlewnej. Jako jedyny młyn na Zagórskiej Strudze posiadał całkowicie drewniane koło wodne. Dodatkowo w młynie pod koniec jego działalności zainstalowano turbinę elektryczną.
   Do dnia dzisiejszego oprócz budynku młyna zachował się również stopień wodny z podstawą betonową na koło wodne. Przy młynie w dobrym stanie zachował się kamienny mostek o łukowym sklepieniu.
   Młyn czynny był do 1 marca 1938 roku. Przybudówka mieszkalna wzdłuż rzeki powstała po 1945 roku.