Nazwa Rumia (Rumpna) jak i wzmianka o istnieniu w tej wsi kościoła po raz pierwszy pojawiła się w dokumencie z 1217 roku. Przyjmuje się, że tym przekazem rozpoczyna się historia wsi Rumia jak i starego kościoła przy dzisiejszej ulicy Kościelnej. Jednakże historycy są zgodni, że kościół drewniany na kamiennym fundamencie istniał tu już pod koniec XII w. Natomiast z przeprowadzonych w latach 1995/6 prac archeologicznych można przypuszczać, że jeszcze przed wybudowaniem kościoła znajdował się tu cmentarz.

Przez kilka wieków kościół w Rumi związany był z zakonem cystersów z Oliwy. W roku 1245 w sąsiedztwie kościoła, po drugiej stronie Zagórskiej Strugi powstał pierwszy folwark cysterski. W rok 1253 datowanych jest kilka dokumentów, min. pochodzi również informacja mówiąca o ustanowieniu patronem kościoła Św. Stanisława.
   Z dokumentu datowanego na 8 maja 1285 roku wynika, że kościół gościł księcia pomorskiego Mściwoja. Po podstępnym zagarnięciu Pomorza Gdańskiego przez Krzyżaków cystersom oliwskim udało się utrzymać m.in. kościół w Rumi, co Krzyżacy potwierdzili dokumentem z 1342 roku. Z okresu panowania krzyżackiego zachowało się niewiele materiałów dotyczących rumskiej parafii. Brak jest też w dokumentach jakichkolwiek informacji na temat samego kościółka oraz przeprowadzanych w tym czasie remontach. W dokumencie z roku 1474 jest zapis, że oprócz kościoła we wsi znajdowała się kaplica św. Krzyża.
   Dokument z roku 1568 po raz pierwszy wymienia proboszcza parafii ks. Walentego Leopolita, a pismo z roku 1583 mówi po raz drugi o patronie kościoła, św. Stanisławie. W tym samym dokumencie pojawia się informacja o kościele z murowanym prezbiterium (z końca XV w.) i o drewnianej części zastąpionej murem szachulcowym. Wizytacje parafii w latach 1584, 1650, 1686, 1781 opisują dokładny wygląd kościoła, plebani i zabudowań gospodarczych. Za każdym razem dowiadujemy się o nienajlepszym stanie technicznym tej wiekowej świątyni. W tej ostatniej dowiadujemy się że:

   Z dokumentu z roku 1650 wynika, że w tym okresie kościół był już p.w. Św. Krzyża i Św. Mikołaja (obecnie często w informatorach zmieniany błędnie na św. Michała). Zachowała się księga pochówku z lat 1752–56 prowadzoną w tamtym czasie przez proboszcza księdza Jana Baptistę Kamehla.
   Gruntownego remontu kościół po raz pierwszy doczekał się dopiero pod koniec XVIII w. Ze starej zabudowy pozostało tylko piętnastowieczne prezbiterium. Pozostałą część muru szachulcowego zastąpiono ceglanym. Gontowy dach wymieniono na dachówkę ceramiczną, tzw. holenderkę. Natomiast chylącą się ku upadkowi wieżę kościelną rozebrano, a nową drewnianą dzwonnicę pobudowano obok kościoła w pobliżu głównego wejścia na przykościelny cmentarz.
   Ostatnim proboszczem zabytkowego kościoła był ksiądz Wojciech Ziemann. Tę posługę sprawował od 1901 aż do śmierci w1916 roku. Jego grób w dobrym stanie znajduje się na starym cmentarzu. Po roku 1930 rozebrano kilkusetletnie ogrodzenie wykonane z kamienia naturalnego okalające kościół wraz z przylegającym do niego zabytkowym cmentarzem. Kamienie te wykorzystano do wykonania fundamentów do budowanych budynków we wsi.
   II wojnę światową kościół przetrwał prawie nienaruszony. Jego całkowity upadek przypada na lata pięćdziesiąte XX w. Zamiast zabezpieczać budowlę rozbierano kolejne części grożące zawaleniem. Cegły również z budowli sakralnej wykorzystano do celów gospodarczych. I tak zaczął znikać z miasta jego najcenniejszy zabytek, jedyny ośmiowiekowy ślad istnienia Rumi. Dziś niewielkie ruiny, to jedyny ślad jego istnienia, nie konserwowane na bieżąco powoli zaczynają popadać w kompletną ruinę. W pamięci najstarszych rumian kościółek pozostał jako niewielka świątynia, ale miła i przytulna. W latach 1995/6 przeprowadzono prace archeologiczne na terenie kościółka.

Rumia wrzesień 2003 rok (aes)