Historia wyznania ewangelickiego sięga roku 1517, kiedy to w dniu 31 października nieznany szerzej nikomu dr Marcin Luter przybił do drzwi kościelnych w Wittenberdze swoje słynne 85 tez przeciwko odpustom powszechnie stosowanym w Kościele Katolickim. Nikt chyba nie przypuszczał, a na pewno sam autor, że w niedługim czasie pozna je cała Europa. Pierwsze kazania głoszone przez ewangelików miały już miejsce w roku 1518, a nabożeństwa parę lat później.

Przenikanie ewangelików na nasze tereny zwiększyło się w okresie zaboru pruskiego wraz z wprowadzeniem tu nowej administracji i ich kolonizacji. Jeden ze spisów z roku 1817, na długo jeszcze przed wybudowaniem kościoła ewangelickiego, wykazał wśród ludności Rumi i Zagórza 11,5 % ewangelików. W następnym półwieczu ludność wyznania ewangelickiego wzrosła już do 24 %. W tym na samej Szmelcie w roku 1864 stanowili oni 31 % mieszkańców, w Rumi 25,7 %, w Zagórzu 21,5 %, a najmniej w Janowie, 15,1%. Tak duży wzrost ewangelików wiązał się na pewno głównie z ich napływem z zewnątrz. W tym okresie największy napływ odnotowano w samej Rumi.
   Przed wybudowaniem kościoła ewangelickiego mieszkańcy tego wyznania ze wsi Rumia, Zagórza i Szmelty należeli do oddalonej około 15 km parafii w Bolszewie. Z tego powodu powstał w roku 1857 Komitet Budowy Kościoła i Założenia Parafii Ewangelickiej w Rumi. W dokumencie z tamtego okresu tak odnotowano to wydarzenie:
 

   Teren na którym postawiono kościół, a raczej jego nawę główną, przylegał do obecnej ulicy Kościelnej obok późniejszej Szkoły Podstawowej nr 1. W tym czasie obiekt sakralny nie posiadał jeszcze wieży kościelnej. Według późniejszego dokumentu pochodzącego z roku 1878 kościół został odnowiony i otrzymał wygląd masywnej budowli z licznymi kamiennymi ozdobami elewacyjnymi i widoczną z oddali wieżą kościelną o ciekawej architekturze. W początkowym okresie jego istnienia powstał również cmentarz przykościelny, wcześniej ewangelików chowano na starym cmentarzu katolickim Następnie powstał typowy cmentarz ewangelicki usytuowany na wydzierżawionym ternie o wymiarach 45 x 90 m na przedłużeniu osi kościoła ewangelickiego w kierunku wschodnim. Od strony kościoła prowadziła do niego alejka wysadzona lipami; jej kształt dzięki wiekowym lipom zachował się do dnia dzisiejszego. W okresie istnienia tego cmentarza chowano na nim wiernych wyznania ewangelickiego z Rumi, Janowa, Zagórza, Szmelty, Cisowej, Chyloni, Łużyc, Nowego Dworu, Redy, Ciechocina, Gniewina i Wyspowa. W tym samym czasie wybudowana została kaplica cmentarna, kształtem przypominająca mały kościółek, o wymiarach 9,70 x 5,40 m.
   Pierwszym proboszczem ewangelickim w latach 1861 ÷ 68 był ks. Teicharaber. W tych latach prawdopodobnie wybudowano plebanię, później organistówkę. Plebania mieściła się przy obecnej ulicy Świętopełka obok alejki cmentarnej.
   W roku 1861 do szkoły katolickiej w Rumi, którą wybudowano jesienią 1819 roku, zaczęły uczęszczać dzieci ewangelickie. W ten sposób powstała druga klasa z nauczycielem ewangelickim, który jednocześnie pełnił funkcję organisty. W roku szkolnym 1866/67 uczęszczało do niej 40 dzieci. Do istniejącej również w Zagórzu szkoły wiejskiej chodziło około 40 dzieci ewangelickich. Trzy lata wcześniej, w roku 1863, także w Zagórzu powołano oddzielną klasę dla młodzieży ewangelickiej.
   Po roku 1870 następuje spadek ludności o 13 %, spowodowany emigracją, wśród ludności wsi należących do parafii ewangelickiej. Największy spadek zanotowano w samej Rumi o 25 %, w Zagórzu o 13 %. W tym czasie na Szmelcie na 128 mieszkańców 49 było wyznania ewangelickiego. W latach 1868 ÷ 78 obowiązki proboszcza parafii ewangelickiej sprawował ks. Otto Alexander Bosch. W latach 1879 ÷ 90 proboszczem był ks. Siegfried Johann Georg Ebel. Na przełomie wieków, w latach 1891 ÷ 1910 proboszczem został ks. Gustaw Hugo Ankermann. Za jego probostwa, w roku 1892 gmina ewangelicka założyła na Szmelcie lecznicę dla alkoholików. W późniejszym okresie w jej budynkach założono Szkołę Gospodarczą dla Dziewcząt administrowaną przez państwo.
   Jeszcze w XIX wieku, w okresie kiedy stara szkoła popadła w ruinę, we wsi Rumia wybudowano szkołę ewangelicką przy ulicy Świętopełka między plebanią a organistówką. Z konieczności nauczanie dzieci katolickich odbywało się w szkole ewangelickiej, zaistniała więc ona jako szkoła symutanna dla dzieci katolickich i ewangelickich. Nauczycielami byli organiści z obu kościołów; katolickiego i ewangelickiego. Po wybudowaniu w roku 1917, na miejscu starej wiejskiej szkoły, nowej – obecnie Szkoła Podstawowa nr 1 – naukę pobierały w niej nadal dzieci ewangelickie. W roku szkolnym 1921/22 szkołę ewangelicką rozwiązano ze względu na małą liczbę dzieci. Do końca jej istnienia oświetlały ją lampy naftowe.
   Ostatnim stałym proboszczem, który zamieszkiwał w plebani przy ulicy Świętopełka był ks. Ernest Endemann przybyły ze Śląska. W tym okresie do kościoła ewangelickiego uczęszczało 200 wiernych. W latach trzydziestych parafia nie miała już własnego proboszcza. Niedzielne msze dla małej grupy wiernych odprawiał ksiądz ewangelicki, który przyjeżdżał z Sopotu. W okresie okupacji kościół był zamknięty. Cmentarz ewangelicki już nie do końca został wykorzystany przez parafię z powodu zmniejszenia się ilości wiernych. Przez cały okres istnienia parafii w Rumi należała do diecezji w Wejherowie.
   Po wojnie następuje kasacja kościoła, lekko uszkodzony został częściowo rozebrany i po przebudowie adoptowany na salę gimnastyczną Szkoły Podstawowej nr 1. Plebanię natomiast przeznaczono na cele mieszkalne. Od roku 1947 byłą plebanię przejęły siostry ze Zgromadzenia Sióstr Zmartwychwstanek. Na dzień dzisiejszy teren przy obecnej sali gimnastycznej kryje szczątki wiernych należących do kościoła. Budynek byłej szkoły ewangelickiej przetrwał do dnia dzisiejszego i adoptowany został na cele mieszkalne. Również mały budynek organistówki, znajdujący się obok byłej szkoły przy obecnym targowisku, przetrwał do dnia dzisiejszego. O istnieniu kiedyś cmentarza ewangelickiego świadczy już tylko układ rosnących drzew wskazujących układ alejek na tym terenie. Podobnie zabytkowa kapliczka cmentarna zniknęła z pejzażu Rumi. Wydawać się może, ze głupota szła w parze z systemem, który nastał na wiele lat po wojnie. Na dziś była Gmina Ewangelicka w Rumi upomniała się o swój zniszczony i obecny majątek. Na pewno jest to problem, przede wszystkim finansowy. Czas pokaże, czy za zniszczone zabytkowe obiekty i tereny ewangelickie może przyjdzie zapłacić.

Styczeń 1997 rok (aes)