Domek nad rzeką

Chatka Trapów nad rzeką, stan na rok 1996

Domek nad Zagórską Strugą na terenie Szmelty wybudowany został około roku 1880. Przycupnięty nad samą rzeką tworzy niepowtarzalny klimat, robi wrażenie, że czas tu zatrzymał się w miejscu. Znajduje się ok. 200 m poniżej dawnego młyna wodnego Malotki.
   Budynek został wybudowany przez rodzinę Trapów, pełniąc rolę mieszkaniową dla pracowników zatrudnionych w pobliskim młynie. Jego obecny stan techniczny nie rokuje już dalszego przetrwania.

Dom Wików

Rozbiórka kolejnego domku w Zagórzu w 1997 r.

Pomimo wtargnięcia w Zagórze budownictwa jednorodzinnego z miniaturowym działkami, są jeszcze miejsca przypominające to stare prawdziwe Zagórze. Są to stare budynki, które dzielą się na dwie grupy. Pierwsza to te, których właściciele chcą zachować własne obiekty dla dalszych pokoleń. Druga, zdecydowanie liczniejsza, to te, które nie miały takiego szczęścia i znikają z pejzażu miasta. Również stare domy przy ulicy Batorego spotkał podobny los, chociaż nie od razu; rozbierane są etapami.
   Domy te zbudowane zostały w sąsiedztwie rzeki dla pracowników oraz ich rodzin zatrudnionych w pobliskich zakładach rzemieślniczych, których w tamtym czasie nie brakowało w Zagórzu i na Szmelcie. Najliczniej powstawały w ostatnim ćwierćwieczu XIX wieku.
   Widoczne na zdjęciu domy, od pierwszych właścicieli Wików, którzy wyjechali z kraju, kupiła rodzina Strzyżewskich. Nie remontowane, sfatygowane w roku 1997 zaczęli rozbierać kolejni właściciele.

Dom Teschendorfów

Dom Klawikowskich przy Pl. Kaszubskim, stan na rok 1996

Widoczny na zdjęciu dom mieszkalny przy Placu Kaszubskim wybudowała po roku 1905 rodzina Teschendorfów. Wymurowany został z cegły, dach kryty był płytkami bazaltowymi. W wyższej części budynku szczyt wieńczyły drewniane ażurowe ozdoby. Pięknie ozdobiony gzymsami należał do jednego z najpiękniejszych budynków nie tylko w Rumi, ale i w okolicy. Od strony rzeki przylegała do niego urokliwa drewniana weranda.
   Cały budynek swoją architekturą nawiązywał do istniejących już wówczas kurortów na Szmelcie. W połowie lat trzydziestych na parterze od strony placu mieściła się w nim piekarnia Gańskich. W okresie okupacji pomieszczenia sklepowe adaptowano na potrzeby służby zdrowia. Po wojnie otwarto tu sklep spożywczy, a następnie mięsny. Kolejnym właścicielem została rodzina Klawikowskich.

Stara obora z Krępca

Zabytkowy budynek gospodarczy w zespole leśniczówki przy ul. Sobieskiego, stan na rok 1996

Jeden z dwóch obiektów w Rumi chronionych prawem przez konserwatora zabytków znajduje się w zespole leśniczówki w Zagorzu przy ulicy Sobieskiego po prawej stronie w kierunku Gdyni.
   Jest to obora z zabudowy gospodarczej wybudowana w roku 1914. Obiekt został objęty ochroną konserwatorską z powodu nietypowej bryły budynku dla tego rodzaju obiektów. Dwuspadowy dach o ściętych, przesuniętych względem kalenicy szczytach, pokryty jest obecnie dachówką karpiówką. Posiada ceglane nadproża łukowe w otworach drzwiowych i okiennych. Całość stoi na solidnym kamiennym fundamencie.
   Pomimo braku jakiejkolwiek konserwacji część murowana budynku jest w nie najgorszym stanie. Pozostała nie rokuje dłuższego przetrwania. Remont tego budynku jest w gestii konserwatora zabytków. Stan techniczny obiektu świadczy o tym, że w budżecie pracowni konserwacji zabytków brakuje funduszy na jego remont, a co za tym idzie dalsze przetrwanie.

Gospodarstwo Majkowskich

Dom Majkowskich przy ulicy Starowiejskiej, stan na rok. 1997

Dom wybudowany został jeszcze przed I wojną światową w roku 1912. Cała zabudowa gospodarcza powstała w tym samym czasie miedzy ulicą Starowiejską, a Zagórską Strugą.
   Budynek wraz z gospodarskim obejściem wybudował Anastazy Lewiński. Dom mieszkalny wymurowany został z solidnej cegły klinkierowej. Pierwotnie kryty był dachówką, obecnie dach pokrywa blacha trapezowa. Posiada także piwniczkę ziemną na przechowywanie zapraw w okresie zimy.
   Do dnia dzisiejszego nie widać żadnych ubytków w prawie stuletnim murze, chociaż na elewacji widoczne są ślady z II wojny światowej. Dom ten jednak szczęśliwie uniknął losu jaki spotkał inne budynki w jego najbliższym otoczeniu. Po małżeństwie córki Lewińskich z synem Majkowskich, stał się ich własnością. Obecnie budynek zamieszkuje kolejne pokolenie rodziny Majkowskich.

Janowskie zagajniki

Pozostały fragment lasku janowskiego przy ulicy Mickiewicza

Piaszczyste gleby janowskich pól uprawnych były uciążliwym problemem dla uprawiających je gospodarzy. W okresie większych wiatrów spore ilości piasków lotnych unosiły się nad polami. Dotyczyło to znacznych obszarów ziemi uprawnej od strony Zagórskiej Strugi. Jednym ze sposobów ograniczenia tego zjawiska było posadzenie zagajników sosnowych, które w pewien sposób ograniczyły przemieszczanie się lotnych piasków. Zalesienie sosnowe przeplatano często brzezinami, oraz świerkami.
   Do naszych czasów przetrwały szczątkowo dorodne sosny przy ulicy Mickiewicza (dawna granica Janowa z Rumią), w rejonie szkoły nr 4 oraz ulic Dębogórskiej i Gdyńskiej.

Droga do lotniska

Ulica Zwirki i Wigury przed przebudową

Ulica Żwirki i Wigury została wybudowana po roku 1934 dla powstającego lotniska cywilnego w Rumi. Przy jej budowie uwzględniono również z boku pas gruntu pod przyszły tor bocznicy kolejowej. Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej w okolicy dzisiejszej nastawni PKP przy Urzędzie Miasta zaprojektowano rozjazd i rozpoczęto pierwsze prace ziemne związane z wykonaniem niskiego nasypu. Tor miał być zbudowany w momencie zwiększonego zapotrzebowania na paliwo lotnicze i ruchu towarowego.
   Nawierzchnia ulicy Żwirki i Wigury, została wykonana z kostki brukowej, która w dobrym stanie przetrwała do połowy lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Później po gruntownym remoncie ulicy nawierzchnię zamieniono na asfaltową. Z części rozebranej kostki brukowej zostały wyłożone alejki spacerowe w Parku Starowiejskim.

Kościół ewangelicki

Tyle pozostało z kościoła ewangelickiego w Starej Rumi

Budynek sali gimnastycznej Szkoły Podstawowej nr 1 to były kościół ewangelicki. Kamień węgielny pod kościół położony został w roku 1858, a już rok później został poświęcony. Wokół znajdował się przykościelny cmentarz.
   Po II wojnie światowej, z powodu braku wiernych wyznania ewangelickiego, kościół został zamknięty. W latach późniejszych, częściowo rozebrany i przebudowany, przekształcony został w szkolną salę gimnastyczną. W ostatnim czasie ekshumowano szczątki pochowanych tu niemieckich żołnierzy z II wojny światowej.

Piekarnia na Morskiej

Piekarnia przy ulicy Morskiej

Piekarnia przy ulicy Morskiej powstała po 1925 roku w gospodarstwie rolnym Radiesów.
   Po wyjeździe właścicieli do Niemiec, piekarnię kupili Alojzy i Wanda Wente. Po wojnie, po śmierci męża pani Wanda Wente, już jako Wanda Miotke do 1950 roku zarządzała piekarnią. Później przyszło wywłaszczenie przez władze komunistyczne i nowym właścicielem została PSS „Społem”. W roku 1991, po upadku rządów komunistycznych, prawowita właścicielka odzyskała swoją własność.
   Dalszym funkcjonowaniem zakładu zajęli się jej synowie. Od 1995 roku piekarnię samodzielnie prowadził syn Stanisław Miotke. Kilka lat później zakończyła działalność.

Parkowy staw

Widok na staw w parku przy Dworku pod Lipami

Pierwsze informacje o istnieniu stawu przy obecnej ulicy Starowiejskiej pochodzą z około 1590 roku.
   Przez ponad trzy wieki wody stawu napędzały koła wodne kuźni, później tartaku. W roku 1934 usypano groblę przy stawie od strony ulicy Starowiejskiej zapobiegającej wylewaniu się wysokiej wody spiętrzanej dla uruchomienia koła wodnego.
   Dziś to miejsce stanowi jedno z najpiękniejszych w naszym mieście. Dawniej centrum przemysłowe, obecnie teren przywrócony z przeszłości z Dworkiem pod Lipami z drugiej połowy XVIII wieku i domkiem młyna na jazie tworzą Park Starowiejski pomiędzy ulicą o tej samej nazwie i ulicą Mickiewicza.